Friday 27 April 2012

Giấu giấu giếm giếm


Bạn thân mến

Đâu đó Ernest Hemingway có nói rằng ở thời điểm khởi sự nghiệp viết của mình đột nhiên ông nhận ra nên loại bỏ sự kiện trung tâm ra khỏi truyện mình đang viết (sự kiện nhân vật chính treo cổ). Rồi ông giải thích rằng từ quyết định này ông khám phá ra một kỹ thuật kể chuyện mà về sau ông thường xuyên ứng dụng trong các truyện ngắn và tiểu thuyết của mình.  Thực tế, không hề phóng đại khi nói rằng những truyện hay nhất của Hemingway chứa đầy những sự im lặng đầy ý nghĩa; người dẫn chuyện giấu đi các mẩu thông tin, nhưng đồng thời lại trao cho các dữ liệu vắng mặt ấy một hiện diện hùng hồn và dai dẳng trong trí tưởng tượng của người đọc, sắp đặt thế nào để người đọc lấp đầy các khoảng trống bằng các giả thuyết và ức đoán của riêng mình. Tôi gọi kỹ thuật này là “sự kiện ẩn” và muốn nhanh chóng nói rõ rằng mặc dù Hemingway  đặt dấu ấn cá nhân của mình lên kỹ thuật này cũng như sử dụng nó thường xuyên, không hẳn ông là người sáng tạo ra nó, vì đây là một quy trình cũ xưa như chính bản thân tiểu thuyết.

Nhưng sự thật là ít có tác giả hiện đại nào sử dụng kỹ thuật này với cùng mức độ táo bạo như tác giả Ông già và biển cả. Bạn còn nhớ truyện “Những tên giết người” (The Killers), một truyện ngắn tuyệt hảo và có lẽ truyện nổi tiếng nhất của Hemingway? Ở trung tâm câu chuyện là một dấu chấm hỏi to tướng:  Tại sao hai gã ngoài vòng pháp luật mang súng săn cưa nòng ghé vào cái quán ăn nhỏ tên Henry ở chốn đồng không mông quạnh muốn giết tay Thụy Điển Ole Andreson? Và tại sao, khi cậu thiếu niên Nick Adams cảnh báo hắn rằng có hai tên sát thủ đang lùng, tay Andreson bí ẩn này không chịu trốn đi hoặc báo cảnh sát, mà lại bình thản đón nhận số phận của mình? Chúng ta không bao giờ biết chắc. Nếu muốn có câu trả lời cho hai câu hỏi then chốt kia, chúng ta phải tự giải lấy dựa vào vài sự kiện ít ỏi mà người dẫn chuyện khách quan và biết tuốt (omniscent:)) cung cấp: trước khi chuyển tới vùng này, dường như Andreson từng là võ sĩ đấm bốc ở Chicago, ở đó gã từng làm cái gì đó (cái gì đó trật chìa, gã nói) định đoạt số phận gã.

Sự kiện ẩn, hay trần thuật theo lối đục bỏ,  không thể vu vơ hoặc tùy tiện.  Điều thiết yếu là sự im lặng của người dẫn chuyện phải có ý nghĩa, có một ảnh hưởng rõ ràng lên phần hiển lộ của câu chuyện, phải khiến người ta cảm nhận được sự thiếu vắng của nó, và phải khêu gợi lòng hiếu kỳ, sự trông đợi và tưởng tượng nơi người đọc. Hemingway là một bậc thầy vĩ đại về kỹ thuật, như thể hiện rõ trong truyện “Những tên giết người”, một hình mẫu của lối trần thuật kiệm lời.  Văn bản của truyện ấy như chóp một tảng băng, một mỏm nhỏ có thể nhìn thấy được, mà dưới ánh chớp lóe thì gợi ra một thoáng vẻ ngoài của cái khối chi tiết cồng kềnh đỡ bên dưới, và rồi bị giật phắt ngay khỏi tầm nhìn của người đọc. Kể chuyện bằng cách giữ im lặng, thông qua những ẩn ý biến thủ thuật ấy thành một lời hứa hẹn và buộc người đọc chủ động tham dự việc xây dựng câu chuyện bằng những ức đoán và giả định: đây là một trong những phương thức phổ biến nhất mà những người dẫn chuyện thành công trong việc mang lại vẻ sống động cho các câu chuyện của mình, qua đó đem sức thuyết phục đến cho những câu chuyện ấy.

Bạn còn nhớ mẩu thông tin bị giấu đi trong Mặt trời vẫn mọc, theo tôi là tiểu thuyết xuất sắc nhất của Hemingway?  Đúng rồi, cái vụ bất lực của người dẫn chuyện Jake Barnes đó. Chuyện đó không bao giờ được công khai nói tới nhưng dần trở nên rõ ràng - tôi muốn nói là độc giả, vì bức bối với cái mình đọc, gán điều ấy cho nhân vật - thông qua một sự im lặng đích đáng, một khoảng cách vật lý kỳ lạ, mối quan hệ trong sáng của Jake với cô nàng Brett xinh đẹp, mà rõ là anh yêu cô ta và cô ta cũng rõ là có yêu anh, hoặc có thể đã yêu anh, nếu không phải vì một trở ngại hay chướng vật nào đó mà chúng ta không bao giờ được thông báo chính xác.  Sự bất lực của Jake là một im lặng ngầm ẩn, một thiếu vắng  trở nên nổi bật khi người đọc để ý thấy và rồi ngạc nhiên vì cái vẻ bất thường và đầy mâu thuẫn trong cách ứng xử của Jake Barnes với Brett, mãi cho đến khi cách duy nhất để giải thích chuyện đó là nhận ra (hay bịa ra?) sự bất lực của anh. Mặc dù không được nói ra, hay có lẽ chính xác vì không được nói ra, mà mẩu thông tin ẩn đó tưới tắm cho câu chuyện trong Mặt trời vẫn mọc  bằng một thứ ánh sáng rất riêng.

Dịch một phần chương The Hidden Fact trong cuốn Letters to a Young Novelist của Mario Vargas Llosa. 



No comments:

Post a Comment

BẠN BÈ CŨNG LÀ MỘT TÀI SẢN