Để học sử tốt hơn

Cô gái nhân vật chính trong tiểu thuyết Nếu còn có ngày mai của Sydney Sheldon nói một câu đại khái thế này: Các giáo sư trường luật đã biến một ngành học đầy thú vị liên quan đến con người thành những giờ giảng tẻ ngắt và vô vị. Thiết tưởng cũng có thế nói một câu tương tự như thế đối với môn lịch sử trong nhà trường Việt Nam: Các thầy cô giáo đã biến một môn học lẽ ra đầy thú vị liên quan đến những vinh quang và lỗi lầm của con người thành một môn "phụ", môn "học bài" tẻ ngắt.

Lịch sử, một khoa học đòi hỏi trí tưởng tượng không thua kém bất cứ một khoa học đích thực nào khác, đã bị đơn giản hóa một cách thô thiển thành những con số, những ngày tháng năm, địch thua ta thắng.v.v. Cái tai hại của việc tầm thường hóa môn lịch sử trong nhà trường có thể không thấy ngay trước mắt, mà sẽ để lại những hậu quả lâu dài. Nếu không hiểu lịch sử, chúng ta sẽ bối rối trong hiện tại và hoàn toàn mất phương hướng trong tương lai.

Trong quá khứ, chúng ta đã có một ví dụ hoành tráng về việc hiểu lịch sử và vận dụng lịch sử để điều chỉnh hành động từ chính Hồ Chí Minh. Năm 1946, đứng trước những chỉ trích từ bên ngoài cũng như bên trong nội bộ Việt Minh về việc đồng ý cho Pháp ra miền Bắc giải giáp quân Nhật thay thế quân Tàu Tưởng, Hồ Chí Minh đã bảo, đại ý, các chú không thuộc sử à, người Pháp đến rồi sẽ phải đi, người Tàu đến thì sẽ ở lại, chúng ta thà ngửi phân người Pháp một thời gian ngắn còn hơn ăn (tự đục bỏ) Tàu mãi mãi. (Nguyên văn tiếng Việt tôi không rõ, nhưng các bạn có thể đọc bản dịch tiếng Anh câu nói này trong tác phẩm Hồ Chí Minh của Duiker). Hồ Chí Minh cũng là người phổ sử ra vè để truyền bá trong nhân dân: Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.

Có lẽ, nếu chỉ đổ thừa cho các thầy cô giáo về việc tầm thường hóa môn lịch sử cũng hơi oan, vì sách giáo khoa thì chỉ có một, mà sách giáo khoa thì do ai kia ở trên cao cao soạn ra. Tuy nhiên, nếu có nhiều nhiệt tâm và một ít trí tưởng tượng, không bao giờ thiếu cách để môn lịch sử trở nên hấp dẫn hơn. Ví dụ, học về thời kỳ nhà Trần chống quân Nguyên xâm lược, có thể cho học sinh viết chữ Sát Thát lên cánh tay để tái hiện lại không khí hào hung thời ấy. Học về Nguyễn Trãi, Lê Lợi có thể cho học sinh viết mỡ lên lá, xem thử mưu mẹo tranh thủ nhân dân ngày xưa của Nguyễn Trãi có hiệu quả không. Tuỳ địa bàn, có thể tổ chức cho học sinh đi đến những địa điểm lịch sử xưa để tố chức những tiết học lịch sử ngoài trời. Học sinh ở Đồng Nai có thể ra thăm chiến khu D khi học về chiến tranh chống Mỹ để hình dung Trung ương Cục ngày xưa sinh hoạt ra sao. Học sinh ở Quảng Ninh có thể ra bờ sông Bạch Đằng để học về Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo. Ví dụ thế.

Tất cả những đoạn loằng ngoằng trên đây tôi nghĩ ra khi đi trên đường phố Sài Gòn. Chẳng là tôi thấy đường phố Sài Gòn ngày nay đang tạo cơ hội rất tốt để cho các thây cô dạy sử giáo dục cho học sinh về …đường Trường Sơn huyền thoại. Đi trên đường phố Sài Gòn có khác gì đi trên núi rừng Trường Sơn thời chiến tranh. Có thể tổ chức một tiết học về đường Trường Sơn bằng cách chở các em học sinh đi một vòng thành phố. Đường Nguyễn Hữu Cảnh gập ghềnh, đầy bụi đất có thể giúp học sinh hình dung ra Trường Sơn ngày xưa gian khó như thế nào. Cần cẩu rơi trên cầu Thủ Thiêm là minh họa tốt cho B52 oanh tạc. Lội nước trên đường 3/2 là khi xe ta xưa lội suối, qua ngầm. Điện giật chết trên đường là khi chiến sĩ ta xưa hy sinh. Ùn tắc là hình ảnh từng đoàn xe ngày xưa rù rì nối đuôi Nam tiến. Và bất cứ lô cốt nào rõ ràng là hình ảnh… lô cốt.

Đấy, chỉ cần một ít trí tưởng tượng thôi, giờ học lịch sử có thể sinh động, đáng nhớ hơn rất nhiều!