Tiếng vọng đèo Khau Chỉa

Cách đây ít lâu, tôi có đọc được cuốn Chuyện lính Tây Nam của Trung Sỹ. Đó cũng là một cuốn hay. So với Chuyện lính Tây Nam, thì Tiếng vọng đèo Khau Chỉa viết không nghề bằng. Tuy nhiên, tác giả Nguyễn Thái Long, một y sĩ trong chiến tranh biên giới phía Bắc, chưa bao giờ có ý định làm văn. Ông chỉ ghi chép lại những mẩu chuyện của mình và đồng đội từ những ngày phá núi làm đường, cho đến cuộc chiến ngắn ngủi mà khốc liệt tháng 2/1979, rồi trận Vị Xuyên 1985 và những cuộc gặp gỡ giữa các cựu chiến binh bốn mươi năm sau, chủ yếu để những câu chuyện ấy không bị lãng quên đi.

Cuốn sách vì thế thật thà và cảm động. Và buồn. Buồn từ chuyện chiếc kỷ niệm chương 40 năm cuộc chiến có dòng chữ “Chiến thắng Biên giới” không bao giờ được phát ra. Buồn vì cái chết của những người lính không chết vì đạn thù mà chết vì mìn của ta khi chiến tranh đã kết thúc. Buồn vì hình ảnh người lính về hưu với hai tạ gạo và hai con ngựa, bươn chải mưu sinh rồi phải từ bỏ nơi chôn rau cắt rốn vào Nam đi kinh tế mới. Buồn vì chuyện những người lính đói khát, cận kề cái chết nhưng không từ bỏ trận địa, nhưng phải chào thua cái thủ tục xin huân chương chiến công.

“Lịch sử phải được tôn trọng, nhìn nhận đúng như sự thật vốn có.” Đó là mong muốn giản dị của tác giả. Éo le thay, như mọi thứ trên đời, cứ không phải giản dị là dễ.

Đô-mi-nô

Hôm nay, sau mấy ngày bận như chó cún, tôi có chút thời gian thảnh thơi. Ngồi gặm bánh mì trên một vỉa hè Sài Gòn, dưới một tán cây xanh ngút mắt và bên cạnh một đống rác, tôi tự hứa sẽ kể bạn nghe hai câu chuyện nhỏ. Hai câu chuyện này không liên quan đến bánh mì, không liên quan đến tán cây xanh cũng không liên quan đến rác. Nó liên quan đến đô-mi-nô. Nói xong chữ đô-mi-nô, tôi chợt nhận ra tôi không thể không kể thêm một câu chuyện nữa, về trò chơi của tôi hồi nhỏ. Như vậy tổng cộng tôi có ba câu chuyện về đô-mi-nô cho ngày hôm nay.

Chuyện thứ nhất:

Hồi tôi còn nhỏ, chừng bốn tuổi, tôi có một hộp cờ đô-mi-nô. Tôi chơi cờ đô-mi-nô mỗi tối, trước khi đi ngủ. Bạn chơi cùng tôi là má tôi. Đều đặn, tối nào chúng tôi cũng chơi như thế.

Một tối, đột nhiên má tôi không chơi đô-mi-nô với tôi. Hình như, má có chuyện gì đó buồn. (Sau này lớn lên, tôi biết đó là chuyện gì. Nhưng nó quá riêng tư, cho phép tôi không kể.) Và từ đó trở đi, má tôi cũng không bao chơi đô-mi-nô với tôi nữa. Những quân cờ đô-mi-nô nằm chỏng chơ trong hộp. Cái hộp, đến lượt nó, nằm chỏng chơ trong xó nhà. Tôi nhanh chóng quên những quân cờ đô-mi-nô, nhưng tôi nhớ mãi cái buổi tối mà tôi không được chơi đô-mi-nô nữa. Hình như đó là điểm xa nhất mà trí nhớ tôi có thể vươn về. Nói cách khác, trên đường biên của trí nhớ tôi, có những quân cờ đô-mi-nô nằm sõng soài.

Chuyện thứ hai:

Khi bạn nghe xong chuyện thứ hai này, thể nào bạn cũng nói: chuyện của mình cũng y như vậy.

Tôi có thói quen, mỗi lần vào cây xăng, hay dừng xe đâu đó khác, xong việc thì cứ trèo lên xe rồi chạy đi mà quên đá chống nghiêng. Cái chống nghiêng đó, nếu cứ để vậy mà chạy, có khi té gãy cổ. Rất may, tôi luôn không chạy quá xa trước khi có người nhắc: chống kìa! Có lần, cái chống nghiêng xe tôi bị hư, trễ xuống lơ lửng một bên. Trên quãng đường từ công ty về nhà, không dưới mười người chạy theo tôi, nhắc gạt chống.

Ai cũng nhắc tôi như thế, nên khi ra đường, thấy ai quên đá chống, tôi cũng kè xe theo nhắc: chống kìa.

Tôi nghiệm thấy ở Sài Gòn mọi người ai cũng nhắc nhau về cái chống xe. Người này nhắc người kia, người kia lại nhắc người kia nữa.

Chuyện thứ ba:

Nhưng cũng ở Sài Gòn, hầu như không ai nhường đường cho người đi bộ. Lần duy nhất, khi tôi băng qua một con đường Sài Gòn, được một bác taxi dừng lại, mỉm cười và vẫy tay ra hiệu cho tôi đi đã cách đây năm năm. Tôi nhớ rõ đó là lúc tôi băng qua đường Hai Bà Trưng, từ phía Sai Gon Square cũ, bây giờ là Kumho Plaza, sang phía Bưu điện Sài Gòn; còn bác taxi kia là một bác taxi Mai Linh. Lần đó, tôi rất vui sướng vì có cảm giác mình đang ở Mỹ hay ở Úc! Còn vô số lần băng qua đường khác, tôi, và chắc chắn bạn cũng thế, phải chiến đấu với muôn vàn xe cộ. Băng qua đường ở Sài Gòn, cũng như Việt Nam nói chung, là cả một nghệ thuật.

Tại sao ở Sài Gòn hầu như không ai nhường đường cho ai nói chung và nhường đường cho người đi bộ nói riêng?

Khởi thủy có thể như thế này: bạn băng qua đường, xe cộ cứ rùng rùng lướt qua mặt bạn, bạn suýt bị tông. Đến lượt bạn chạy xe, bạn thấy có người băng qua đường, bạn tự nhủ: Mẹ kiếp, hôm nọ có đứa nào nhường đường cho mình đâu!