Solenoid của Mircea Cărtărescu - Một mê cung của giấc mơ, khoa học và tuyệt vọng

Solenoid – Mircea Cărtărescu

Một mê cung của giấc mơ, khoa học và tuyệt vọng

(Bản gốc bằng tiếng Anh của Mattias Hansen trên The Modern Literature Society) 

Liệu có điều gì kết nối các nghiên cứu về chiều không gian thứ tư của Charles Howard Hinton, những câu đố bí ẩn của bản thảo Voynich, các thí nghiệm ngạt thở rùng rợn của Nicolae Minovici, nhiệt huyết cách mạng của Ruồi Trâu, đại số Boolean, những giấc mơ hầm hập của người kể chuyện và cả những con mạt? Trong Solenoid của Mircea Cărtărescu, những tuyến truyện tưởng chừng không liên quan này lại đan xen thành một bản tự sự rộng lớn, ám ảnh, mang tính nội quan sâu sắc hòng giải mã kiến trúc ẩn giấu của tồn tại. Cuốn tiểu thuyết đặt ra một câu hỏi vọng lại qua từng chương: liệu có thể tìm thấy ý nghĩa trong một vũ trụ mà những cơ chế vận hành của nó vẫn vượt ngoài khả năng hiểu biết của đầu óc con người?

Ở trung tâm của mê cung này là người kể chuyện — một nhà thơ bất thành, kẻ mang vết thương lòng từ những nhục nhã thời trẻ. Giờ đây, là giáo viên tiểu học trong bầu không khí ngột ngạt của Rumani thời Ceaușescu, anh ta sống trong thực tại đầy trì trệ, hoang mang và đói khát tinh thần. Ban ngày, anh lướt qua các giờ dạy với sự thờ ơ; ban đêm, anh bay lên khỏi giường, dường như được nâng bởi một cuộn solenoid điện từ chôn dưới nền ngôi nhà hình chiếc thuyền kỳ lạ, mua từ ông Mikola bí ẩn nhiều năm trước. Những lần bay lên trong đêm này không chỉ là ảo giác: chúng đánh dấu sự tan biến ranh giới giữa mơ và thực, giữa ý thức bên trong và thế giới bên ngoài.

Cărtărescu tái hiện những cảnh mộng này với sự sống động đáng kinh ngạc. Người kể chuyện lang thang qua các nhà máy bỏ hoang đầy lối đi bí mật, nơi những sinh vật côn trùng ẩn mình sau tường kính; anh gặp gỡ những hình bóng rõ nét tồn tại ở rìa nhận thức; anh lần mò trong một thành phố giãn nở, biến đổi như một sinh vật sống. Điều này tạo ra một cảm giác vừa ngột ngạt vừa phấn khích — một cuộc đào sâu vào thế giới tâm lý của một người không thể tin vào giác quan của mình nhưng vẫn khao khát hiểu chúng.

Điểm nổi bật của Solenoid không chỉ là sự kỳ lạ của các hình ảnh mà còn ở tham vọng trí tuệ. Cuốn tiểu thuyết này được cấu trúc như một cuốn bách khoa toàn thư, tràn ngập các tham chiếu đến siêu hình học, toán học, sinh học, mật mã học, thần bí và các văn bản ngụy thư bằng ngôn ngữ đã thất truyền. Sự uyên bác của Cărtărescu vừa gây choáng ngợp vừa ấn tượng; mức độ nghiên cứu rõ nét và sự dồn dập các chi tiết bản thân nó trở thành một nguyên tắc  về mặt phong cách. Mạch truyện tiến triển qua dòng ý thức dày đặc, thường gấp gáp, xen kẽ những đoạn triết lý ngoại đề dài — những đoạn mà ngay cả Victor Hugo cũng có thể muốn biên tập lại.

Tuy nhiên, những đoạn ngoại đề này lại rất quan trọng để hiểu chiều sâu chủ đề của tác phẩm. Một góc nhìn hữu ích là siêu hình học: sự ám ảnh về chiều không gian, ý thức và giới hạn nhận thức con người gợi nhớ đến Solaris của Stanisław Lem, nơi con người đối mặt với trí tuệ ngoài hành tinh vượt ngoài mọi phạm trù khoa học. Giống Lem, Cărtărescu thách thức giả định rằng thực tại có thể hiểu được chỉ vì chúng ta muốn như vậy. Nếu tồn tại vô số chiều không gian ngoài tầm nhận thức, thì trải nghiệm ba chiều của chúng ta chỉ là cái bóng của một cấu trúc lớn hơn, không thể diễn đạt. Solenoid — vừa là thiết bị thực, vừa là biểu tượng — trở thành cánh cửa dẫn đến không gian không thể tưởng tượng đó.

Một hướng diễn giải khác là phân tích tâm lý và hiện thực xã hội. Theo góc nhìn này, cuốn tiểu thuyết khắc họa sự tan rã dần của tâm lý mong manh bị bào mòn bởi tổn thương tuổi thơ, nỗi lo âu hiện sinh và sự vô vọng cùng cực của cuộc sống dưới chế độ độc tài. Những ảo giác của người kể chuyện có thể là nhận thức siêu hình, hoặc là biểu hiện của tâm thần phân liệt, trầm cảm và cô lập. Cărtărescu để ngỏ sự mơ hồ này, cho phép người đọc dao động giữa lòng trắc ẩn dành cho một tâm trí bị hành hạ và sự kinh ngạc trước biên độ trí tưởng tượng của ông,

Một góc nhìn khác đặt Solenoid vào truyền thống hiện thực huyền ảo. Giống như Márquez trong Trăm năm cô đơn, Cărtărescu dùng yếu tố kỳ ảo không phải để thoát ly thực tại mà để phơi bày những sự thật mang tính biểu tượng sâu sắc hơn. Dù nhân vật bay lên, giao tiếp với sinh vật mộng hay nhìn thấy những chiều không gian khác, những sự kiện này đều là ẩn dụ cho khát vọng tìm kiếm ý nghĩa, sự kết nối và cái siêu việt của con người.

Dù xuất sắc, Solenoid không phải cuốn tiểu thuyết dành cho mọi độc giả. Cấu trúc dàn trải, chi tiết dày đặc và sự cố ý không gắn kết mạch truyện có thể gây choáng ngợp. Đặc biệt, những phần đầu có thể được biên tập kỹ hơn. Nhưng với những ai sẵn sàng tiếp nhận tác phẩm theo kiểu của nó — chậm rãi, chú tâm và cởi mở với sự mơ hồ — sự tưởng thưởng là rất lớn. Cuốn tiểu thuyết sẽ lôi bạn vào mê cung của nó, buộc bạn đối diện với giả định của chính bạn về thực tại, ý thức và giới hạn hiểu biết của con người.

Cuối cùng, Solenoid không nhằm đưa ra câu trả lời mà là sự hoang mang sâu sắc về việc tồn tại. Đây là một tác phẩm đồ sộ, gây bất an và thường xuyên khiến người đọc kinh ngạc, còn đọng lại lâu sau khi lật trang cuối — ấy là minh chứng cho khả năng của Cărtărescu trong việc biến hỗn loạn của tâm trí thành điều gần như thần bí.

Tôi thường tự hỏi liệu cuốn tiểu thuyết này có khép lại hết các mạch truyện không, và dù chưa hoàn toàn được giải quyết, câu chuyện vẫn neo lại bằng một cách rất con người, nhất quán với chủ đề cốt lõi.

Kết luận: Một tiểu thuyết thách thức nhưng phi thường — dành cho những ai yêu thích những tác phẩm tham vọng về mặt trí tuệ, phá vỡ ranh giới thể loại và dám vẽ lại biên giới của văn chương. Không dành cho những người sợ nha sĩ hoặc bác sĩ.