Trả lại tên ông

Với người yêu văn chương, việc tập tùy bút Quê hương tôi của Võ Phiến  dưới bút danh Tràng Thiên được phát hành chính thức nhưng lặng lẽ tại Việt Nam vừa là một niềm vui, vừa là nỗi xót xa. Hiện, nó chỉ gây được xôn xao trong một nhóm nhỏ người biết Tràng Thiên là ai, trong khi lẽ ra nó đáng được đón nhận tưng bừng hơn thế nhiều. Một tháng từ ngày phát hành, gần như không có bài điểm sách, giới thiệu sách nào. Mãi đến hôm qua Sài Gòn Tiếp Thị (một tờ mang danh tiếp thị mà lại lấn sân sang cả chính trị, xã hội, triết học, văn học nghệ thuật.v.v. - thật là không đúng đường lối lắm:) mới có bài của Nguyễn Vĩnh Nguyên làm cái việc trả lại tên cho nhà văn.

Đây là toàn bộ bài viết:

Vài ghi chú về một cuốn sách

SGTT.VN - Vẫn biết tiểu sử là thứ không cần thiết với trường hợp văn chương này. Nhưng, xin cảm thông. Cũng như với bao bạn đọc "quốc nội" thuộc lứa hậu sinh, nhu cầu minh bạch tiểu sử tác giả một cuốn sách lắm khi là việc làm cần thiết để tránh nguy cơ người đọc trở thành nạn nhân của sự nguỵ tín, mù mờ và thành kiến, ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình tiếp nhận.

Cuốn sách đang được nói đến, là tập tuỳ bút Quê hương tôi, của Tràng Thiên (bản in của Nhã Nam & NXB Thời Đại, 2012).

Trong trang cánh bìa 1 cuốn sách trên có giới thiệu ngắn gọn về tác giả và tác phẩm:

"Tác giả tên thật là Đoàn Thế Nhơn, sinh ngày 20.10.1925 ở Bình Định. Nhà văn nổi tiếng ở miền Nam thời 1954 – 1975. Viết nhiều loại văn: tuỳ bút, truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ, tiểu luận, phê bình, đàm thoại…

Quê hương tôi gồm tập Đất nước quê hương in năm 1973 và một số tuỳ bút khác cùng loại".

Từ "manh mối" trên, người đọc thiếu thông tin và hiểu biết về văn học đô thị Sài Gòn trước 1975 có thể có vài "từ khoá" để tìm ra thêm hai dữ liệu thú vị khác:

1/ Từ khoá "Đoàn Thế Nhơn" được Google trả lời rằng, là tên thật của một nhà văn rất quan trọng của văn học miền Nam giai đoạn 1954 –1975 – Võ Phiến. Ông sinh năm 1925, quê Bình Định.

2/ Cũng theo Google: Tràng Thiên là một trong những bút danh của Võ Phiến được ký trên tờ Bách Khoa. Về nguồn gốc của bút danh Tràng Thiên, nhà phê bình Nguyễn Hưng Quốc viết trong phần Vài ghi chú về tiểu sử, cuốn Võ Phiến (xuất bản tại California) như sau: "Trong lãnh vực hoạt động văn học, tại Sài Gòn, Võ Phiến cộng tác với các báo Sáng Tạo, Thế kỷ 20, Văn, Khởi Hành, Mai, Tân Văn… nhưng thường xuyên nhất là tờ Bách Khoa. Cùng với Vũ Hạnh và Nguyễn Hiến Lê, ông là một trong ba cộng tác viên nòng cốt của tờ tạp chí có tuổi thọ cao nhất miền Nam này. Trên Bách Khoa, Võ Phiến, ngoài phần sáng tác và biên khảo, còn đảm nhiệm luôn cả các mục điểm sách, thời sự văn học nghệ thuật; và thỉnh thoảng, phần dịch thuật dưới bút hiệu Tràng Thiên và Thu Thuỷ (Tràng Thiên, thoạt đầu là bút danh của Ban biên tập Bách Khoa, sau, từ khoảng 1964 –1965 giao hẳn cho Võ Phiến)".

Để vừa đảm bảo tính ngắn gọn, vừa bảo vệ cho những ghi chú trên được dễ dàng với mong muốn người đọc sẽ có ít nhiều tò mò nghiên cứu sâu hơn, phần tiểu sử tác giả Võ Phiến xin phép dừng ở đây, như một cách tự giới hạn đáng tiếc, để dành không gian cho tác phẩm.

Tập tuỳ bút Đất nước quê hương của Võ Phiến in năm 1973. Lúc đó, ông đang là giáo sư dạy môn văn chương ở đại học Phương Nam và đại học Hoà Hảo, và là một công chức văn hoá có điều kiện xê dịch, trải nghiệm nhiều vùng miền khác nhau trên đất nước. Cũng nói thêm, đây chỉ là một trong chín tập tuỳ bút rất xuất sắc của ông. Bên cạnh đó, ông có bảy tập truyện ngắn, bốn tiểu thuyết và hàng chục cuốn tiểu luận, tuỳ bút, nghiên cứu giá trị khác.

48 bài tuỳ bút trong Quê hương tôi là một cuộc kiếm tìm, phiêu diêu trong khí quyển văn hoá, lịch sử, đời sống con người, dân tộc Việt Nam và những vùng miền (Huế, Bình Định, Tây Nguyên, Hội An, Sài Gòn…) thông qua những thói ăn, cách nói, nếp ở, trang phục, văn chương truyền miệng…

Tràng Thiên – Võ Phiến dẫn người đọc đi từ câu chuyện độc đáo của chiếc áo dài Việt Nam gợi cảm, "linh động phơi phới" tôn nét đẹp tuyệt mỹ của thân người phụ nữ Việt Nam. Điều đáng nói là từ những năm đầu 70 của thế kỷ trước, ông đã tinh tế chỉ ra những cuộc "cải biên" áo dài chỉ là cái cớ bày tỏ tinh thần phá phách tự do nhất thời ồn ào của thanh niên, chứ không đáng lo ngại về sự "lâm nguy" của thứ trang phục độc đáo truyền thống (Chiếc áo dài, Lại chuyện áo dài).

Chuyện người Việt giỏi… chửi xem ra lại có căn nguyên rất "phân tâm học" – ông nhìn thấy cái tích cực trong sự thô bạo (mà đôi khi dưới lớp vỏ rất văn vẻ) của chửi lộn có một sự tự xoa dịu cân não, "không bốc đồng xé rào tiến tới hành động", tránh những "kết quả khốc hại". Nhưng "Chửi là phản ứng can đảm của kẻ yếu", với người Việt thì "chửi được trau dồi thành một nghệ thuật". Và "chửi hay" ở chỗ: "Cái chửi, nó như một cuộc chiến tranh trong đó đạn mã tử được bắn thả cửa, nhưng bắn nhịp nhàng theo điệu nhạc quân hành. Bắn không để giết người mà để xoa dịu cân não mình" (Chửi).

Ở Chửi tục và Không cười, ông chỉ ra hai tính cách của người Việt: "Từ cuộc sống hồn nhiên của dân gian đến cuộc sống có ý thức của triết nhân nghệ sĩ, chúng ta mỗi lúc một nén thêm tiếng cười và nén thêm dục tình. Nỗ lực văn hoá của chúng ta như là một nỗ lực kìm hãm, từ chối cái cười và cái tục" (Chửi tục)…

Cuốn sách được viết với văn phong dí dỏm, tinh tế và vốn tri thức uyên bác, những lập luận đầy sắc sảo, bất ngờ. Trong một cái nhìn, tâm tình cởi mở, tinh thần tự trào cao, người viết đi từ những vấn đề lớn lao như qua thói ăn nếp ở mà giải phẫu tính cách dân tộc được đưa ra "tán" như chuyện vãn buổi trà dư đầy thân thiện gần gũi, những chuyện nhỏ như cái vạt áo dài, ly chè Huế, cái bánh tráng Bình Định lại trở nên hết sức thú vị lớn lao không ngờ, bởi nó ôm mang quá nhiều nghĩa lý của tiến trình bồi tụ văn hoá, tính cách vùng miền. Và phải bản lĩnh văn hoá đến đâu thì người ta mới làm cái công việc khẽ chạm vào một từ trong câu ca dao quê nhà mà đủ sức dẫn người đọc đi xuyên qua bao lớp mù sương lịch sử!

Tràng Thiên, theo Google, là Võ Phiến Nhưng việc sách của Võ Phiến xuất hiện lần này vì lý do gì đó mà phải "né" dưới tên Tràng Thiên, ít nhiều làm cho những độc giả thạo và yêu văn chương của ông cảm thấy bị tổn thương. Biết sao được. Cứ học cái cởi mở độ lượng, tự trào mà đầy quyết liệt của ông trong nhìn nhận và lý giải đời sống, biết đâu, sẽ thấy vẫn có một chút tích cực: rằng, với sự hy sinh để thuận buồm xuôi gió này, sau ông, sẽ còn nhiều, rất nhiều những tên tuổi khác được trả về đúng vị trí của mình trong lịch sử văn học.

Dù tiểu sử hay lịch sử, lắm khi, với những nhà sáng tạo như Võ Phiến, là thứ rất… thứ yếu.

NGUYỄN VĨNH NGUYÊN (CHỌN)

(Đọc Tràng Thiên, Quê hương tôi, Nhã Nam & NXB Thời Đại, 2012)

Không đầu không đuôi 40 - 45

40.  Cuộc đời có nhiều điều đáng yêu mà cũng lắm điều đáng sợ. Mỗi giai đoạn, tùy vào thời tiết, tình hình kinh tế, tâm trạng của mình và của… vợ, người ta sẽ nhận ra một điều đáng sợ khác nhau. Trong mấy tuần qua, quanh một vụ lùm xùm về chữ nghĩa, tôi thấy điều đáng sợ nhất là sự hả hê. Của một số người. Đằng sau sự hả hê ấy, tôi nhìn thấy một sự bần tiện về nhân cách. Người ta có thể rất giỏi, nhưng vẫn bần tiện. Dở có thể học để thành giỏi chứ bần tiện thì không cứu vãn được. Không cứu vãn được.

41.  Về sống: Bắt chước lang Bọ Ngựa trong truyện Bu-ra-ti-nô, ta có thể nói: Sống, có hai cách, một là dễ, hai là khó. Nếu dễ, thì hoặc là dễ ít, hoặc là dễ nhiều. Nếu khó… mà thôi, chuyển sang Nguyễn Huy Thiệp đi. Nguyễn Huy Thiệp bảo, Sống dễ lắm! Cứ nhìn vào mắt bọn trẻ con mà sống. Mắt trẻ con bao giờ cũng trong veo. Bao giờ có chuyện khó ở trong người, tôi lại về nhà nhìn vào mắt Pi và Alpha. Cả mắt Pi và Alpha đều trong như bầu trời chiều một thành phố [không ô nhiễm]. Mai mốt hai đứa lớn lên rồi thì tôi nhìn vào mắt ai? Hỏi để tự trả lời: Vẫn nhìn vào mắt hai đứa thôi.

42.  Status trên Facebook cách đây mấy ngày: “Mẹ tôi là nông dân, còn tôi sinh ở nông thôn. Sáng nay tôi ăn mì gói trộn cơm nguội. Ăn xong, cái bụng rất đằm.” Status trên Facebook cách đây vài giờ: “"Hai năm một lần, Hội sách TP.HCM là một hoạt động sinh hoạt xuất bản lớn nhất nước, thể hiện khá đầy đủ bộ mặt thị trường và phương thức quản lý xuất bản trên địa bàn TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung.

NGUYỄN VINH"

Tiên sư anh Nguyễn Vinh!”

Comment trên Facebook cách đây cũng vài giờ: “Tôi đứng về phe H.B”.

Ba câu trên lần lượt tham chiếu Nguyễn Huy Thiệp, Nam Cao, Dương Tường.

43.  Người đọc sách, ngoài những quyền được nhắc tới ở đây, còn có các quyền sau: Quyền được hiểu, quyền được không hiểu, và quyền hiểu theo nhiều cách khác nhau.  Nhà văn vì thế chớ nên cướp đi các quyền đó của người đọc. Nếu George Orwell viết thêm một cái Animal-farm-kipedia để giải thích từng nhân vật trong Trại súc vật ám chỉ ai, tôi sẽ bớt yêu Trại súc vật đi rất nhiều (ví dụ thế thôi, chứ tôi chưa bao giờ yêu Trại súc vật - tôi thấy về mặt văn chương đây là một tác phẩm chán òm).

44.  Hồi lẩu lầu lầu lâu, NL viết trên blog mình: “Chỉ cần thích Võ Phiến hơn, hay thích Mai Thảo hơn, có lẽ coi như là bạn đã thể hiện xong một thái độ đối với văn học miền Nam:)” Hồi đấy, tôi chỉ mới đọc một ít Võ Phiến và một rất ít Mai Thảo. Bây giờ, khi có điều kiện [nhà có điều kiện:)]đọc một cách tương đối có hệ thống cả hai người, tôi có thể nói là là tôi thích Võ Phiến hơn. Nhưng với cả hai người, tôi chỉ thích đọc mảng tùy bút  - tạp bút. Với Võ Phiến thì thêm tiểu luận. Miễn không phải là truyện, ngắn hay dài.

45.  Chương trình Mỗi ngày một cuốn sách hôm nay sẽ khoe cuốn này. Mặc dù không thích lắm nhưng tôi không có ý định cho ai:)

----------


PS. Đây là blog của tôi, không phải diễn đàn, nên tôi có thể xóa comment không cần bất kỳ lý do nào.

Trở lại Hội An

Tôi trở lại Hội An sau bảy năm.

Tôi chợt nhận ra tôi hay bắt đầu các bài viết của mình bằng cách rọi về một kỷ niệm trong quá khứ. Nói một cách tuyệt đối, chỉ trẻ sơ sinh mới không có quá khứ, còn bắt đầu biết ăn biết đi rồi biết nói là đã bắt đầu có quá khứ rồi, cho dù ta có ý thức về nó hay chăng nữa. Càng lớn tuổi quá khứ càng chất chồng, thế nên người trẻ bao nhiêu đời vẫn hóng người già kể chuyện xưa. Còn ông bà bố mẹ mở miệng ra nhắc nhở con cháu là ngày xưa bố thế này, ngày xưa ông thế kia; bạn bè lâu ngày gặp nhau không khỏi hàn huyên chuyện cũ. Ai có sống vội sống vàng cho mấy, có ưa bàn chuyện tương lai năm mười năm sau, vẫn không thể không hoài niệm. Nên giả có một ngày quay lưng lại thấy sau lưng trống hoác, tịnh không chút kỷ niệm nào, thì người lại giật mình “bơ vơ như trẻ sơ sinh”. 

Trong chuyến đi Hội An này tôi mang theo mình ba cuốn sách: Chân dung Dorian Gray của Oscar Wilde, Vượn trần trụi của Desmond Morris và Tùy bút của Võ Phiến. Những lúc không chơi đùa, không phải dắt hai bạn nhỏ và một bạn lớn đi ăn, đi bơi, hay đi chơi, tôi lại lôi sách ra đọc. Tôi cao tuổi nhất so với cả ba bạn còn lại đâm ra ngủ ít nhất và đọc nhiều nhất. Đi chơi năm ngày thì tôi đọc trọn vẹn cả ba cuốn, cộng lại cũng được nghìn trang.

 Tưởng như tôi có thể nhại Lev Tolstoy mà nói: “Mọi cuốn sách dở đều giống nhau, nhưng mọi cuốn sách hay lại hay theo một kiểu.” Trong khi Chân dung Dorian Gray là một áng luận văn tuyệt diệu về nhục thể, Vượn trần trụi cung cấp những góc nhìn thú vị từ góc độ của một nhà động vật học về con vật người, thì Tùy bút là một thứ rượu ngon nhưng độ không cao lắm, đủ để mỗi ngày nhâm nhi một chút thì người lúc nào cũng ngất ngây nhưng không đến nỗi say không còn biết trời đất là gì. Vì lẽ đó, cuốn Tùy bút này đặc biệt thích hợp một kỳ nghỉ.  Đoạn “bơ vơ như trẻ sơ sinh” trên kia chính là cái cảm giác Võ Phiến mô tả trong mùa xuân đầu tiên trên đất Mỹ, nhận ra trên đất nước mới này, cảnh sắc đẹp thì đẹp đấy nhưng chẳng có tình; ông khám phá ra rằng đó là vì ông chẳng có kỷ niệm nào với xứ sở này - mọi kỷ niệm đã có đều là với đất nước mà ông để lại sau lưng.  Cái cảm giác chợt trống hoác ấy ông gọi là “bơ vơ như trẻ sơ sinh”.

Cuốn của Võ Phiến đọc ở Hội An càng đặc biệt thích hợp, vì trong đó có bài về Hội An.  Tôi nhớ nhận xét của ông về món cao lầu, [trích không chính xác nguyên văn] “xứ sở này luống tuổi đến mức món ăn của nó cũng không đủ sức đi xa”.  Đó là một nhận xét dí dỏm, tinh tế và hết sức trìu mến. Vào thời điểm Võ Phiến viết bài đó, hủ tíu đã thống lãnh miền Nam, phở đã trở thành món quốc hồn, bún bò Huế vừa bắt đầu biểu dương thanh thế ở Sài Gòn, còn cao lầu ít vẫn nhìn thấy ở đâu ngoài Hội An. Ngay cả vào năm 2011 này, món cao lầu đi xa lắm chắc cũng chừng ba chục cây số  tới Đà Nẵng  (nhờ con đường thẳng băng mới mở nhân hội nghị APEC cách đây vài năm), chứ ở Sài Gòn cao lầu chỉ mới tạm trú một cách thưa thớt, KT3 còn chưa có, nói chi chuyện hộ khẩu thường trú. Năm 2004, tôi và người yêu mới vào rọ ở Hội An hai ngày ăn cao lầu sáu bữa ở sáu quán khác nhau; cao lầu ở mỗi quán khác nhau chút đỉnh, nhưng vị rau sống đặc thù xứ này thì không lẫn vào đâu được. Về Sài Gòn, nhớ cao lầu là nhớ cái vị rau ấy.  Lần này, tới Hội An chỉ vào hai buổi tối, tối đầu ngồi bên chợ đêm tương đối mới ở bờ bên kia sông Hoài, chị bán hàng khăng khăng ở Hội An không bán cao lầu tô nữa, mà chỉ có cao lầu xào. Lòng đầy nghi ngại chúng tôi gọi thử, thì quả nhiên đó là món cao lầu bị hiếp dâm: một món mì trắng xào đầy mỡ và vô cùng ngấy.  Tối thứ hai, chúng tôi chọn một quán cóc bên kia sông Hoài, đang ngồi ngoài trời  đột mưa tầm tã, hai bạn nhỏ ướt sơ sơ, còn hai bạn lớn ướt kha khá, bù lại cao lầu đúng vị cố nhân. Gặp lại cố nhân bao giờ lòng cũng xôn xao.

Nhà văn viết cho ai (II)

Nhà văn viết cho ai (I)

"Nghề văn là nghề thanh cao, văn giới mỗi lúc lại mỗi đông đảo, phức tạp. Thỉnh thoảng có nghe nói đến những vị viết vì một nhu cầu nội tại, vì những bức xúc trong tâm hồn, nếu không viết ra thì không thể chịu nổi; ngoài ra họ không cần biết có ai đọc mình hay không. Đã có kẻ bảo thế thì hẳn phải có thế. Nhưng đó chắc chắn là chuyện của một số hiếm hoi ở tầng lớp cao chăng. Còn từ hạng Nguyễn Du xuống đến đa số chúng ta, viết là viết cho người đọc.

Sách hoàn tất, tác giả Tố Như có bản dâng vua: vua đây được dâng trong tư cách độc giả đấy, trong tư cách kẻ mua vui vài trống canh đấy thôi. Vua mà còn bé, chưa biết chữ, thì tất chẳng ai dâng thơ dâng truyện.

Đến cụ Nguyễn Du còn vậy, chúng ta thất lễ với độc giả được sao?"

Đoạn trên đây trích từ cuốn này:

 

Còn đây là chứng cớ Võ Phiến khen chị Tư Sầu Riêng:

Mình chưa có cuốn Tạp văn của Nguyễn Ngọc Tư.

:)