Hemingway trả lời phỏng vấn

Bài trả lời phỏng vấn của Hemingway cho The Paris Review là một trong những bài sớm nhất, và theo tôi nằm trong hàng đặc sắc nhất các bài phỏng vấn của tạp chí này. Nếu siêng và rảnh thì tôi sẽ dịch hết ra. Còn lúc chưa siêng và chưa rảnh lắm, tôi tóm tắt một ít dưới đây:

+ Hemingway có thói quen viết vào lúc sáng sớm, khi chưa có ai quấy rầy. Ông bắt đầu bằng việc đọc lại những gì đã viết, và bởi vì hôm trước ông dừng lại ở chỗ biết rằng cái gì sẽ xảy ra kế tiếp [trong câu chuyện], ông sẽ tiếp tục từ chỗ đó. Trình tự này lặp lại mỗi ngày. "Khi bạn ngừng lại bạn trống rỗng, nhưng cùng lúc không bao giờ trống rỗng mà tràn đầy, như khi làm tình với người bạn yêu. Không có gì có thể làm tổn thương bạn, không có gì xảy ra, không có gì có ý nghĩa gì cho đến ngày kế tiếp khi bạn lại tiếp tục làm việc đó. Chờ cho đến ngày hôm sau là thứ khó nhất cần vượt qua."

+ Được hỏi Hemingway có thường viết đi viết lại không, ông trả lời cũng tùy. Nhưng trang cuối của Giã từ vũ khí, ông viết lại ba mươi chín lần. 

+ "Bạn có thể viết bất kỳ khi người ta để yên cho bạn, không xen ngang... Nhưng chắc chắn khi đang yêu là viết hay nhất."

+ Hỏi: Ông coi đâu là hình thức đào tạo tốt nhất đối với người muốn trở thành nhà văn:

Đáp: Anh ta hãy  tự treo cổ bởi anh ta thấy rằng viết giỏi khó đến mức bất khả. Rồi hãy cắt dây không nương tay và rồi anh ta hãy tự buộc mình phải viết tốt đến mức có thể cho hết phần đời còn lại. Ít ra khi đó anh ta có thể bắt đầu với chuyện treo cổ. (Câu trả lời này, nếu tôi nhớ không nhầm, có được nhắc lại trong cuốn Never Any End to Paris của Enrique Vila-Mata.)

+ Được hỏi khi viết ông có bị ảnh hưởng bởi những gì đang đọc không, câu trả lời của ông đại ý chỉ có Ulysses của James Joyce.

+ Khi được hỏi về ảnh hưởng của những người đương thời lên tác phẩm của mình, câu trả lời của về Gertrude Stein rất thú vị: " Cô Stein viết khá dài và khá không chính xác về ảnh hưởng của cô ta đối với tác phẩm của tôi. Cô ta cần làm như vậy sau khi cô đã học cách viết thoại trong một cuốn sách có tên là Mặt trời vẫn mọc."

+ Khi được hỏi ông học viết nhiều nhất từ ai, Hemingway liệt kê một danh sách rất dài: Mark Twain, Flaubert, Stendhal, Chekhov..., đáng chú ý ông liệt kê rất nhiều họa sĩ. Ông nói ông từ các họa sĩ nhiều chẳng kém từ các nhà văn.

+ Được hỏi liệu tiểu thuyết của ông có chứa các biểu tượng không, ông trả lời: "Tôi cho là có vì các nhà phê bình cứ tìm ra hoài. Nếu ông không phiền, tôi không thích nói chuyện về chúng và bị hỏi về chúng. Viết sách viết truyện mà không bị yêu cầu giải thích đã là khó lắm rồi. Giờ còn giảng giải nữa thì các chuyên gia giải thích còn việc đâu mà làm. Nếu đã có năm, sáu chuyên gia giỏi thích rồi thì tôi xen vào công việc của họ làm gì? Hãy đọc bất cứ thứ gì tôi viết cho vui thôi. Rồi nếu bạn tìm thấy thứ gì [trong khi đọc], ấy là thứ đo lường nỗ lực đọc của bạn."

+ Về style: Những gì những kẻ a-ma-tơ gọi là style thông thường chỉ là sự kỳ quặc không thể tránh khỏi (unavoidable awkwardnesses) trong việc nỗ lực làm ra những thứ chưa tồn tại trước đó. Gần như không có tác phẩm cổ điển nào giống những tác phẩm cổ điển khác trước đó. Thoạt tiên người ta chỉ nhìn thấy sự kỳ quặc. Rồi mọi người nghĩ rằng sự kỳ quặc đó là phong cách rồi bắt đầu bắt chước. Ấy là điều đáng tiếc.

+ Nếu nhà văn ngừng quan sát thì coi như ông ta đã xong phim.

+ Nguyên lý tảng băng trôi rất nổi tiếng được đề cập trong bài phỏng vấn này: Đại khái cứ mỗi phần viết ra thì có bảy, tám phần ẩn đi. Nếu một nhà văn bỏ đi vài thứ bởi vì anh ta không biết, không hiểu rõ, thì nó sẽ tạo ra lỗ hổng trong câu chuyện. 

+ "All you can be sure  about a political-minded writer is that if his work should last you will have to skip the politics when you read it."

+ "Tài năng cốt lõi nhất của một nhà văn giỏi là một máy dò cứt nội tại, chống sốc. Đây là ra-đa của nhà văn và tất cả nhà văn lớn đều có nó."

Giấu giấu giếm giếm

Bạn thân mến

Đâu đó Ernest Hemingway có nói rằng ở thời điểm khởi sự nghiệp viết của mình đột nhiên ông nhận ra nên loại bỏ sự kiện trung tâm ra khỏi truyện mình đang viết (sự kiện nhân vật chính treo cổ). Rồi ông giải thích rằng từ quyết định này ông khám phá ra một kỹ thuật kể chuyện mà về sau ông thường xuyên ứng dụng trong các truyện ngắn và tiểu thuyết của mình.  Thực tế, không hề phóng đại khi nói rằng những truyện hay nhất của Hemingway chứa đầy những sự im lặng đầy ý nghĩa; người dẫn chuyện giấu đi các mẩu thông tin, nhưng đồng thời lại trao cho các dữ liệu vắng mặt ấy một hiện diện hùng hồn và dai dẳng trong trí tưởng tượng của người đọc, sắp đặt thế nào để người đọc lấp đầy các khoảng trống bằng các giả thuyết và ức đoán của riêng mình. Tôi gọi kỹ thuật này là “sự kiện ẩn” và muốn nhanh chóng nói rõ rằng mặc dù Hemingway  đặt dấu ấn cá nhân của mình lên kỹ thuật này cũng như sử dụng nó thường xuyên, không hẳn ông là người sáng tạo ra nó, vì đây là một quy trình cũ xưa như chính bản thân tiểu thuyết.

Nhưng sự thật là ít có tác giả hiện đại nào sử dụng kỹ thuật này với cùng mức độ táo bạo như tác giả Ông già và biển cả. Bạn còn nhớ truyện “Những tên giết người” (The Killers), một truyện ngắn tuyệt hảo và có lẽ truyện nổi tiếng nhất của Hemingway? Ở trung tâm câu chuyện là một dấu chấm hỏi to tướng:  Tại sao hai gã ngoài vòng pháp luật mang súng săn cưa nòng ghé vào cái quán ăn nhỏ tên Henry ở chốn đồng không mông quạnh muốn giết tay Thụy Điển Ole Andreson? Và tại sao, khi cậu thiếu niên Nick Adams cảnh báo hắn rằng có hai tên sát thủ đang lùng, tay Andreson bí ẩn này không chịu trốn đi hoặc báo cảnh sát, mà lại bình thản đón nhận số phận của mình? Chúng ta không bao giờ biết chắc. Nếu muốn có câu trả lời cho hai câu hỏi then chốt kia, chúng ta phải tự giải lấy dựa vào vài sự kiện ít ỏi mà người dẫn chuyện khách quan và biết tuốt (omniscent:)) cung cấp: trước khi chuyển tới vùng này, dường như Andreson từng là võ sĩ đấm bốc ở Chicago, ở đó gã từng làm cái gì đó (cái gì đó trật chìa, gã nói) định đoạt số phận gã.

Sự kiện ẩn, hay trần thuật theo lối đục bỏ,  không thể vu vơ hoặc tùy tiện.  Điều thiết yếu là sự im lặng của người dẫn chuyện phải có ý nghĩa, có một ảnh hưởng rõ ràng lên phần hiển lộ của câu chuyện, phải khiến người ta cảm nhận được sự thiếu vắng của nó, và phải khêu gợi lòng hiếu kỳ, sự trông đợi và tưởng tượng nơi người đọc. Hemingway là một bậc thầy vĩ đại về kỹ thuật, như thể hiện rõ trong truyện “Những tên giết người”, một hình mẫu của lối trần thuật kiệm lời.  Văn bản của truyện ấy như chóp một tảng băng, một mỏm nhỏ có thể nhìn thấy được, mà dưới ánh chớp lóe thì gợi ra một thoáng vẻ ngoài của cái khối chi tiết cồng kềnh đỡ bên dưới, và rồi bị giật phắt ngay khỏi tầm nhìn của người đọc. Kể chuyện bằng cách giữ im lặng, thông qua những ẩn ý biến thủ thuật ấy thành một lời hứa hẹn và buộc người đọc chủ động tham dự việc xây dựng câu chuyện bằng những ức đoán và giả định: đây là một trong những phương thức phổ biến nhất mà những người dẫn chuyện thành công trong việc mang lại vẻ sống động cho các câu chuyện của mình, qua đó đem sức thuyết phục đến cho những câu chuyện ấy.

Bạn còn nhớ mẩu thông tin bị giấu đi trong Mặt trời vẫn mọc, theo tôi là tiểu thuyết xuất sắc nhất của Hemingway?  Đúng rồi, cái vụ bất lực của người dẫn chuyện Jake Barnes đó. Chuyện đó không bao giờ được công khai nói tới nhưng dần trở nên rõ ràng - tôi muốn nói là độc giả, vì bức bối với cái mình đọc, gán điều ấy cho nhân vật - thông qua một sự im lặng đích đáng, một khoảng cách vật lý kỳ lạ, mối quan hệ trong sáng của Jake với cô nàng Brett xinh đẹp, mà rõ là anh yêu cô ta và cô ta cũng rõ là có yêu anh, hoặc có thể đã yêu anh, nếu không phải vì một trở ngại hay chướng vật nào đó mà chúng ta không bao giờ được thông báo chính xác.  Sự bất lực của Jake là một im lặng ngầm ẩn, một thiếu vắng  trở nên nổi bật khi người đọc để ý thấy và rồi ngạc nhiên vì cái vẻ bất thường và đầy mâu thuẫn trong cách ứng xử của Jake Barnes với Brett, mãi cho đến khi cách duy nhất để giải thích chuyện đó là nhận ra (hay bịa ra?) sự bất lực của anh. Mặc dù không được nói ra, hay có lẽ chính xác vì không được nói ra, mà mẩu thông tin ẩn đó tưới tắm cho câu chuyện trong Mặt trời vẫn mọc  bằng một thứ ánh sáng rất riêng.

Dịch một phần chương The Hidden Fact trong cuốn Letters to a Young Novelist của Mario Vargas Llosa. 

Mười phút trước khi vào lớp

Dạo này nhận thêm project mới ở công ty nên bận hơi nhiều, khả năng sẽ khó viết cái gì dài dài. Có lẽ bắt chước bác Quốc Bảo mỗi ngày viết vài dòng ngăn ngắn.

Mười phút nữa phải vào môt lớp training hết cả ngày. Vẫn nghĩ về việc nhà văn viết thế nào.

Trong Movable Feast, Hemingway thú nhận có khi ông mất nguyên một buổi sáng để viết một câu văn. Mà câu của Hemingway thường gồm những từ đơn giản và ngắn tủn. Đọc lại The Sun Also Rises, mới thấy câu văn của Hemingway thật kinh khủng. Nghĩ lại, đó có thể là những câu văn mà mất nguyên một buổi Hemingway mới viết xong.

Trong Other Colors, Pamuk kể mỗi ngày ông làm việc mười tiếng. Mười tiếng đó trung bình ông viết được nửa trang đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng của chính ông.

Thế cho nên, lúc nào nghe nhà văn nào đó tâm sự trên báo tôi viết cuốn này nhanh lắm, nửa tháng, 20 ngày, một tháng, không khỏi cười.

Viết nhanh thì cũng được quên nhanh thôi mà.

Hết giờ!

Ngày không đẹp trời và món cháo giò

Cần quá nhiều nhận thức và dũng cảm để dấn thân ra đường trong những ngày trời xám xịt, đầy mưa và đầy gió. Những ngày như thế, tôi thích cuộn tròn trong chăn, nửa thức nửa ngủ nghe tiếng mưa ầm ì, tiếng gió cọ vào cửa kính, tiếng xe rì rào vọng lên từ con đường dưới nhà. Tôi thích nằm mãi, nằm mãi cho đến khi nào bụng tròn căng lên bức bối thì mới lồm cồm bò dậy, nhảy một bước vào toa-nét rồi sau khi nhẹ nhõm cõi lòng nhảy vào giường và tiếp tục tục rúc vào chăn. Nhưng, chao ôi, cuộc đời không phải là giấc mơ và tình người không là bài thơ. Dẫu mưa, dẫu gió, dẫu xám xịt âm u thì con heo con và con chó con (tức là bạn Alpha và bạn Pi) vẫn dậy đúng giờ. Thế rồi sau khi hai bạn ăn sáng xong, vì là cuối tuần nên cụ bà lại bắt cụ ông thắng ngựa chở cụ bà đi siêu thị. Điều an ủi là, sau khi từ siêu thị trở về, mặc cho cụ bà chiến đấu với đống chiến lợi phẩm và mặc cho hai con heo con và chó con nhảy lăng xăng khắp nhà như thổ dân, tôi cũng có thể trèo lên sofa và đọc nốt cuốn sách dang dở. Lần này là Hội hè miên man.

Đôi khi tôi băn khoăn tự hỏi giò của biên tập viên trắng hay đen, cong hay thẳng, dài hay ngắn, có lông hay không lông:)? Vì những thắc mắc biết hỏi ai đấy nên hôm nay trong lúc đọc sách tôi nảy ra một ý hay là mình thử bắt giò về nấu cháo xem sao. Và, đối với một cuốn sách liên kết xuất bản, nếu bắt giò thì phải bắt giò của biên tập viên công ty liên kết, chứ ai lại đi bắt giò biên tập viên nhà xuất bản, vì cho dù là người ngoại đạo thì cũng không khó đoán ra ai là người thực sự làm việc.

Cuốn sách này, kể từ khoảng trang 80 trở đi, được chuyển tải bằng một thứ tiếng Việt gần như hoàn hảo, nên dù có sẵn một ý định khá tiểu nhân trong đầu:) tôi vẫn không bắt được một lỗi gì đáng kể. Dường như kể từ khoảng trang này thì dịch giả đã bắt đầu bắt nhịp được cuốn sách và dứt khoát không thả nó ra nữa! Hoặc cũng có thể kể từ khoảng trang này thì biên tập viên lao lực nhiều hơn:) nên ngôn ngữ nhuần nhị, mượt mà gần như không tì vết. Có một từ tôi không hiểu, đó là từ “phỉ phui” (trang 132). Tôi đoán là từ gốc Bắc, nên đã hỏi cả một người Bắc chính gốc là cụ bà mà vẫn chịu. Trước đó ít trang có từ “phỉ thui”, tôi cũng không hiểu từ này, nhưng dựa vào ngữ cảnh cũng đoán được là một từ chỉ việc khỏi mất may mắn. Bác biên tập viên có vào đây vui lòng giảng giải thêm.

Từ khoảng trang 80 trở về trước có thể nhận thấy một số chỗ còn ngập ngừng, trúc trắc, khó hiểu. Vài ví dụ như sau:

+ “Tôi đem theo cam và hạt dẻ nướng trong túi giấy, và mỗi khi đói lại bóc những quả cam bé như quả quất rồi ném vỏ và nhổ hạt vào lửa khi ăn, cũng như đống hạt dẻ” (trang 24). Trúc trắc bắt đầu từ chỗ “khi ăn…’

+ “Những bà vợ, vợ tôi và tôi cảm thấy, đều được chiếu cố” (trang 27). Cái đoạn “vợ tôi và tôi cảm thấy” nằm ở giữa câu có lẽ quá Tây và làm cho câu khó hiểu hơn.

+ “Ta có thể nhận ra mùa xuân đang đến từng ngày trên rất nhiều cây trong thành phố cho đến một đêm đầy gió ấm bất ngờ mang nó đến vào buổi sáng” (trang 64). Rất khó hiểu vì sao “mùa xuân đến từng ngày” rồi sau đó “một đêm đầy gió ấm bất ngờ mang nó đến vào buổi sáng”.

+ Cụm từ “người đàn bà” được dùng lặp đi lặp lại ở trang 67.

+ Đoạn tả Miss Stein và người tình của bà (trang 27), từ đoạn “bà ta có làn da sẫm…” cho đến “…các cuộc nói chuyện không phải của bà” tôi bị lẫn lộn không biết tả Miss Stein hay tả người tình của bà ấy. (Người tình của Miss Stein là phụ nữ nên mới mọc ra cái sự khó hiểu này!)

Ngoài ra, tôi không hiểu tại sao tên các tác phẩm được nhắc tới trong sách khi thì được chú thích bằng tiếng Việt, khi thì không. Tôi cũng thắc mắc vì sao từ “rượu trắng” được sử dụng chứ không phải “vang trắng”. “Rươu trắng” khiến tôi liên tưởng đến rượu đế ở Việt Nam, thay vì loại rượu ướp lạnh hay uống khi dùng hải sản.

Tôi chưa đến Paris bao giờ nên đọc về Paris trong Hội hè miên man với tôi là một cuộc du lịch thú vị. Thú vị không kém là câu chuyện về Hemingway và các bạn văn của ông. Tôi nhặt ra vài chi tiết mà tôi thích:

+ Hemingway không tin vào tính từ.

+ “Mọi thế hệ đều mất mát theo một cách nào đấy, luôn luôn đã và luôn luôn sẽ mất mát”.

+ Văn của Hemingway trong nguyên bản tiếng Anh khá dễ đọc, vì ông không dùng câu hay từ phức tạp. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa viết ra những câu văn đơn giản là một công việc dễ dàng. Hemingway trong cuốn này thú nhận rằng ông thường phải “ngồi trọn một buổi sáng để ra được một đoạn văn”.

+ Hemingway khuyên một người bạn nếu không viết văn được thì hãy chuyển sang viết phê bình!: ):)

+ Scott Fitzgerald, tác giả Gatsby vĩ đại, nghĩ là mình có vấn đề về “kích thước”! :)

Thông tin về cuốn sách: Hội hè miên man, tác giả Ernest Hemingway, Phan Triều Hải dịch từ nguyên bản tiếng Anh Moveable Feast, Nhã Nam và NXB Hội nhà văn 2009, Biên tập viên Nhã Nam: Nhị Linh:)