Coetzee phang Marai Sandor

Chủ đề đọc sách năm nay của tôi là Áo-Hung. Từ đầu năm đến giờ đã đọc Zsigmond Moricz, Peter Nadas, Antal Szerb, Joseph Roth, Thomas Bernhard mỗi người một hai cuốn. Tên mấy ông này chia sẻ điểm chung là không thể gõ đúng nếu không nhìn thật kỹ. Tên mấy ông Hung đúng ra còn có mấy dấu như dấu sắc nữa. Áo, nổi nhất ở Việt Nam ắt là Stefan Zweig, ông này được các dịch giả chiếu cố, dịch cũng gần chục cuốn rồi chứ không ít. Hung, nổi nhất là Marai Sandor, 5-6 cuốn đã dịch. Entry này là để dìm hàng Marai Sandor.:)

Thực ra, dìm hàng Marai Sandor là Coetzee chứ tôi trình nào mà dìm. Những nhận xét của Coetzee về Marai Sandor mà tôi trích dưới đây là trong bài tiểu luận Sandor Marai trong tập Inner Workings.

+ Về Những ngọn nến cháy tàn: "The book reads like a sometimes clumsy narrative transcription of a stage play."  Kiểu như xem một vở kịch, rồi chép lại lời thoại, mà chép một cách vụng về.  Trong một chỗ khác thì Coetzee nhận xét ngôn ngữ trong cuốn này là cliche - sáo mòn.

+ Về Ngọn gió thổi từ phương Tây, một tập du ký, đầu tiên Coetzee có một nhận định rất đáng chú ý về thể loại du ký: "One test of quality of travel writing is whether it offers the natives a new perpestive on themselves." Muốn biết du ký hay hay dở, thỉ coi thử nó có mang lại cho dân bản xứ mới hiểu biết mới, cái nhìn mới nào về chính họ không. Và câu tiếp theo, Coetzee nhận xét: "This is a test that Marai fails." Tại vì, những thông tin mà Marai đưa ra về Hoa Kỳ giống như là lấy từ "American newspaper" hơn là từ "personal observation", còn các bình luận của ông thì "rarely fresh or striking". Thiệt là hiểm. Cho nên du ký luôn là thể loại dễ viết mà khó hay, viết thì phải có quan sát cá nhân chớ đừng có chép từ báo, Google, hay cẩm nang du lịch. Còn bình luận, phải ráng nghĩ ra bình luận nào mới mẻ; mà nghĩ ra cái mới mẻ có bao giờ dễ đâu.

+ Bây giờ sang cuốn tiểu thuyết tự sự Lời bộc bạch của một thị dân. Đây là những từ mà Coetzee dành cho cuốn này: "episodic and lacking in drama". Episodic từ episode mà ra, ở đây chắc là ngắt quãng, lởm chởm. Lacking in drama: thiếu kịch tính. Thiệt ra là hồi ký thì cũng khó mà có nhiều kịch tính, trừ phi cuộc đời của người kể phải rất nhiều cao ốc công viên. Nhưng nhận xét tiếp mới đau: " it is short on observation and superficial it its judgements". Hỡi ôi, quan sát thì ít ỏi, mà phán xét thì hời hợt.

+ Về cuốn Casanova ở Bolzano, Coetzee nhận xét: "... like Embers, [it] reveals an author more at home in the theatre of the nineteenth century than in the novel." - Cũng giống như Những ngọn nến cháy tàn, cuốn này cho thấy một ông tác giả thoải mái hơn trong nhà hát thế kỷ mười chín hơn là trong cuốn tiểu thuyết!

+ Và đây là đòn chốt hạ cho Marai Sandor: ".. His conception of the novel form was nevertheless old-fashioned, his grasp of its potentialities limited, and his achivements in the medium consequently slight." Câu này khỏi dịch cho đỡ phũ!

Fragments No. 2

+ Số người đọc sách đã không nhiều lắm, ấy vậy mà họ lại còn ghét nhau.

+ Đọc tập essay của Julian Barnes, có bài viết về dịch Bà Bovary của Flaubert sang tiếng Anh thật thú. Bắt gặp trong bài này một câu, JB trích của người khác, "Translation is a business that sensible people should best avoid." Quả chỉ có người hâm hâm mới lao đầu vào dịch thuật, he he.

+ Một thách thức nữa đối với người dịch: làm sao dịch được cảm giác có từ cái nhìn? Cái nhìn ở đây không phải là cái nhìn theo nghĩa quan điểm, mà cái nhìn tức là cái nhìn. Ý là cái nhìn vật lý. Giả dụ, văn của Coetzee nổi tiếng là tinh, gọn. Điều này thể hiện ở cả cách ông dùng chữ: phần lớn là chữ ngắn, có một hoặc hai âm tiết. Nhìn vào một trang sách của Coetzee trong nguyên bản tiếng Anh, người đọc ngay lập tức cảm nhận được yếu tố này. Làm sao bản tiếng Việt chẳng hạn chuyển tải được cảm giác đó, chưa bàn tới vấn đề ngữ nghĩa?

+ On the dotted line: cụm từ này trong Lolita từng gây tốn bao bút mực. Trong Slow Man của Coetzee, khi định cưa chân Paul, bác sĩ hỏi: " I am not going to ask you to sign on the dotted line, but do we have your consent to proceed?"  Trong văn cảnh này thì sign on the dotted line chỉ có thể là ký giấy (đồng ý cưa chân).

+ Trong Hermit in Paris (Ẩn sĩ ở Paris) của Calvino có câu này về Paris thật hay: ""Paris is like a giant reference work, a city which you can consult like an encyclopedia" . Paris là một tác phẩm tham khảo khổng lồ, một thành phố mà bạn có thể tra cứu/ tham khảo như một bách khoa toàn thư.

Cuộc đời và thời đại của Michael K - J.M Coetzee

(Một vài ghi chép trong khi đọc và sau khi đọc)


+ Michael K (trong Cuộc đời và thời đại của Michael K) nhất định là người rất có "gu". Gu của Michaeal là trồng cây, làm vườn và nằm ngửa trên bãi cỏ nhìn bầu trời sao. Tuy vậy ai có phá vườn của anh thì anh cũng không lấy làm giận dữ. Anh chỉ tập trung vào công việc của mình thôi.

À, ngoài ra đọc cuốn này thì biết triết lý của Ngô Bảo Châu, "sống là không để lại dấu vết" cũng giống triết lý của Michael K :"Con người ta phải sống sao để không vương lại dấu vết gì." :))

+ Với tôi, một cuốn sách hay là một cuốn sách nhiều gợi mở. Cuộc đời và thời đại của Michael K đích xác là một cuốn sách như thế. Gạt qua chủ đề số phận con người trong chiến tranh mà ta có thể dễ dàng tìm thấy trong nhiều cuốn sách khác, với cuốn sách này Coetzee đã tạo ra một nhân vật CON NGƯỜI phản chiến huy hoàng nhất theo một cách ít ai ngờ tới nhất. Nói như viên bác sĩ chữa bệnh cho Michael, Michael là một con người quý giá, một con người cuối cùng thuộc loại người của anh, một sinh vật bị bỏ lại từ thời tiền sử. Anh có một hệ quy chiếu của riêng anh. Do đó, sẽ vô ích nếu cố gắng hiểu anh theo cách của đại đa số loài người.

Nói một cách bông phèng thì trong một chừng mực nào đó thì Michael rất giống Danny và các bạn trong Thị trấn Tortilla Flat của John Steinbeck. Michael không quan tâm đến tiền bạc, của cải: tất cả những gì anh cần là một ít hạt giống. Còn Danny và các bạn cũng không quan tâm đến tiền bạc, họ chỉ quan tâm đến rượu và đàn bà. Phần lớn chúng ta thì vừa quan tâm đến rượu và đàn bà vừa quan tâm đến tiền:). Michael K mới đích thực là người làm vườn vĩ đại.

Tôi đang cố gắng miêu tả chính xác cảm giác của mình: cuốn sách này ngấm vào tôi như nước ngấm vào đất. Và với cuốn sách này, tôi chắc chắn thêm rằng Coetzee là một trong những nhà văn yêu thích nhất của mình

Thóc mách quần hồng

Sáng  ra khỏi nhà, xin phép vợ cho  đi thóc mách quần hồng. (Bác nào chưa biết thóc mách quần hồng là chi, có thể mở trang 12 cuốn Hiệp sĩ không hiện hữu ra tham khảo.) Kết quả không thóc mách được quần hồng nào, chỉ toàn thóc mách chuyện /sách/, bán được mấy cuốn sách, mua được mấy cuốn sách. Toàn sách với sách.  Trong số mấy cuốn mới rinh về có Lời bộc bạch của một thị dân. Tên tuổi của Marai Sandor là một bảo chứng  cho cuốn sách, nhưng kể cả không thích hay không đọc được Marai Sandor đi chăng nữa, không thể không phải lòng cái bìa - một trong những bìa sách đẹp nhất Nhã Nam từng có. Đây là loại sách vì một cái bìa mà  ta có thể mua nguyên cả một cuốn sách. Tại sao không chứ, khi người ta có thể vì  một lúm đồng tiền mà cưới nguyên một cô vợ. Tuy vậy, mọi so sánh chỉ  có tính chất tương đối, vì có thể mua rất nhiều sách về chất quanh nhà, chứ không thể làm như thế với vợ.

Nói về mua sách, sáng nay có một bạn tỏ ra ngại ngần khi chưa thể thanh toán hết số sách mình đang có. Tất nhiên ấy là một ngại ngần chính đáng. Cách đây năm năm, tôi cũng mang một tâm thế y như vậy, và, để cho sang trọng, có thể nói, y như Walter Benjamin. Trong bài “Unpacking My Library”, Benjamin kể chuyện nhiều năm trời, kệ sách của ông mỗi năm chỉ dày thêm độ vài inch, vì  ông không cho phép thêm vào đó bất cứ một cuốn sách nào chưa được  ông xác nhận “Đã đọc.”  Kệ sách khi đó, với ông, chỉ là kho chứa những cuốn sách đã đọc rồi. Nhưng một ngày đẹp trời, sau khi đi uống cà phê ở Nhã Nam Thư hùng quán về, ông/bà bỗng nhận ra mua sách và đọc sách  không nhất thiết là hai việc liên quan khăng khít với nhau.  Người ta có thể mua một cuốn sách chỉ vì cái bìa, vì muốn trọn bộ tác giả, vì nếu không mua bây giờ có thể ngày mai không còn để mua (trường hợp cuốn Em làm ơn mua đi được không là một ví dụ điển hình), vì một chữ ký thiếu nét, hay cũng có thể, chỉ vì cuốn sách xếp nhầm trang.  Đến lúc đó, như Benjamin đã nói, người ta đã từ chỗ vẩn vơ trên những ngõ hẽm tiến ra đại lộ tích lũy sách.

Và, trong một thời đại khi cơn mưa cũng khước từ sự độc tài, đọc sách không nhất thiết là việc chăm chú đọc từ bìa một đến bìa bốn cuốn sách, không bỏ qua cả một dấu chấm phẩy.  Trong một số trường hợp,  đọc một cuốn sách có thể, và chỉ nên là, đọc tất cả các dấu chấm phẩy trong cuốn sách ấy.  Đọc theo chiều dọc, đã đành, nhưng hãy thử các phương cách khác: Đọc từ sau ra trước, chỉ đọc các chương lẻ, chỉ đọc các cụm từ viết hoa hoặc in nghiêng, đọc năm cuốn sách cùng một lúc, đọc như tra từ điển, đọc như nghịch mạng internet, chỉ đọc những chương viết về các hòn đảo của nước Lào, chỉ đọc nửa trên của các trang, chỉ đọc nửa dưới của các trang, chỉ đọc phần chú thích, chỉ đọc những chỗ tác giả trích dẫn người khác, không đọc gì  khác ngoại trừ gáy sách… Chớ nên giới hạn mình ở bất cứ một khả năng nào. 

Dành cho các em trai dưới 16 tuổi

Hồi lâu lắm rồi tôi có một cuốn sách tên là Dành cho các em trai dưới 16 tuổi. Đó là một cuốn sách của Liên Xô, nôm na là sách dạy kỹ năng sống cho các thiếu niên trai. Lẽ dĩ nhiên, tôi đọc cuốn này khi dưới 16 tuổi. Bây giờ chả nhớ gì mấy (nên thiếu kỹ năng sống quá chời lun:), chỉ nhớ mỗi một chuyện thế này: Tác giả kể chuyện trong khu nhà anh sống có một ông giáo sư rất giỏi, rất khả kính. Một hôm đi ngang nhà ông anh nghe tiếng ông gào lên rồi khàn khàn quát người nhà đi lấy bông băng. Thì ra ông đang loay hoay đóng đinh lên tường, nhưng thay vì giáng búa lên đinh ông giáng lên tay. Từ đó cho đến mãi về sau, mỗi khi nghĩ về ông giáo sư ấy, anh tác giả chỉ nhớ mỗi chuyện ông ấy không biết đóng đinh. Ông ấy có thể là giáo sư rất giỏi ở đâu đấy nhưng ông không thể nào hay được trong đầu một người khác  ông chỉ là một người đàn ông không biết đóng đinh. Cũng như, GM có thể chém gió ở đâu đó nhưng trong đầu anh cu Pi có thể chỉ ghi nhớ mỗi chuyện là ba của ảnh không trả lời được câu đố của ảnh. Câu đố của Pi như thế này: Con gì sống trong rừng, to hơn con voi, có răng nhọn, ăn thịt, có đuôi dài và mình không có lông?  (Ai cũng không biết trả lời giống GM xin mời rê chuột  tới cuối entry).

Không biết J.M Coetzee, chủ nhân Nobel Văn chương 2003, có đọc cuốn Dành cho các em trai dưới 16 tuổi không, mà  tự nhiên ông nghĩ tới chuyện  mình đường đường là nhà văn oách như thế này, nhưng mai mốt chết đi người ta nghĩ gì về mình. Nghĩ là làm, ông đem thân mình ra không phải làm giá súng như anh Bế Văn Đàn mà thay vào đó tiểu thuyết hóa chính mình thành nhân vật nhà văn John Coetzee. Ta đã từng gặp Paul Auster lừng lững đi lại nói cười trong một tiểu thuyết của mình, cuốn New York Trilogy (bản dịch tiếng Việt của Trịnh Lữ là Trần trụi với văn chương). Gần đây hơn, nhà văn Pháp Michel Houellebecq thậm chí còn tự chặt đầu băm xác mình trong cuốn Bản đồ và vùng đất. Nhưng có lẽ Coetzee là người duy nhất xây dựng hẳn một cuốn tiểu thuyết về một tay nhà văn mang tên mình và viết những cuốn sách có tên giống những cuốn sách của mình.

Bản thân ý tưởng cuốn sách đã thú vị: một nhà viết tiểu sử muốn viết một cuốn tiểu sử về một giai đoạn trong đời của nhà văn Nam Phi John Coetzee. Anh ta phỏng vấn năm người có quen biết John Coetzee. Chân dung nhân vật nhà văn John Coetzee  được tái hiện qua năm cuộc phỏng vấn đó. Bạn biết gì không? Có thể nhà văn của chúng ta đã đọc rất nhiều sách, thậm chí, còn viết nhiều cuốn, nhưng những gì người ta nhớ về ông thật thảm hại.  Người tình cũ kết luận về ông: “John wasn’t made for love, wasn’t constructed that way - wasn’t constructed to fit into or be fitted into” (nôm na có nghĩa John sinh ra không phải để yêu, ông không được cấu tạo theo kiểu đó - không được cấu tạo để lắp vừa hay được lắp vừa vào). Cô người tình này đã rất phẫn nộ khi một lần nhà văn của chúng ta toan mở Schubert trong lúc “yêu”.  Trong khi đó, kỷ niệm sâu sắc nhất của người em họ về ông là ông không biết sửa xe, khiến cô phải qua đêm trên một chiếc xe bị panh ở giữa chốn đồng không mông quạnh. Còn một phụ huynh của học trò ông thì chỉ nhớ mỗi một chuyện vặt vãnh thế này về thầy giáo tiếng Anh của con mình: “Your Coetzee may have had a talent for words but, as I told you, he could not dance” ( Ngài Coetzee của anh viết lách hẳn là khá khẩm, nhưng tui nói với anh rồi, lão ấy ếch biết nhảy đầm!)

Thấy chưa, đọc sách làm gì, viết văn làm gì, nếu không biết yêu, không biết sửa xe và không biết nhảy đầm! Rồi thì người ta chỉ nhớ những chuyện ấy mà thôi:)

Tất nhiên, phải biết đóng đinh nữa, cũng như phải cố mà trả lời câu đố của anh cu Pi. Đáp án câu đố đó là: con khủng long!

Còn đây là chân dung cuốn sách:

Thích ai ai thích bây giờ thích ai

Hôm qua nhìn vào những cụm từ khóa tìm kiếm dẫn đến blog này, tôi thấy có cụm từ “những nhà văn yêu thích của LVT.”  Thật là quý hóa quá, bạn nào quan tâm đến độ muốn biết tôi thích đọc những ai. Cứ đà này tôi được The Paris Review phỏng vấn không chừng.  Trong mục phỏng vấn các nhà văn của The Paris Review, đây là câu hỏi hay được lặp lại dưới các hình thức khác nhau.  Nhân đây, tôi quảng cáo bài trích dịch phỏng vấn Calvino được Nhã Nam đăng lại ở đây. Thật ra, nếu đọc blog này thường xuyên thì cũng biết, vì tôi hay ba hoa mà, chứ còn tìm thế kia thì không ăn thua đâu. Nhưng để giúp bạn, tôi viết hẳn một entry cho bạn khỏi nhọc công kiếm tìm:)

Tôi thích Dostoyevsky. Với tôi, Dostoyevsky là nhà văn duy nhất viết từ thế kỷ mười chín mà nay đọc lại vẫn không thấy cũ, theo kiểu từ các giám khảo American Idol hay dùng là vẫn rất “current” và “relevant”. Nói như vậy không phải các tác giả thế kỷ mười chín khác kém hơn Dos, mà chẳng qua tôi không có sức đọc nổi tất cả. Kundera diễn giải luận điểm này trong một tiểu luận trong tập Bức màn hay Cuộc gặp gỡ gì đó.  Đại khái Kundera bảo ai đó chê tranh một danh họa xấu, thì ta chỉ cần đến một viện bảo tàng có bức tranh ấy thì ta có thể thấy ngay người kia chê không có căn cứ.  Tương tự với trường hợp âm nhạc, không mất quá nhiều thời gian để kiểm chứng. Trong khi đó, ông có thể thích Conrad và người khác có thể chê Conrad hết lời, đơn giản vì ông và người kia chỉ đọc một hoặc hai cuốn của Conrad và đấy là những cuốn khác nhau.  Ví dụ muốn so sánh Dos và Lev Tolstoy ai vĩ đại hơn thì phải mất hàng năm trời để đọc trước tác của hai ông, một điều gần như không thể với tuyệt đại đa số người yêu văn học.

Tôi nhắc đến Kundera. Tôi cũng thích Kundera, vì chất trí tuệ và hài hước của ông. Theo tôi hài hước là phẩm chất nổi trội của một nhà văn lớn. Tôi thích Kundera còn để ủng hộ bác blogger nhà bên cặm cụi dịch hết cuốn này đến cuốn kia của bác ấy.:)

Nói chung mỗi lần hỏi tôi có thể cho ra một danh sách khác nhau, nhưng bây giờ ngoài hai bác trên những cái tên sau đây vụt đến trong đầu tôi: Paul Auster, dĩ nhiên, chỉ cần một cuốn The New York Trilogy là đủ để yêu bác cả đời, cho dù những cuốn về sau này của bác chán lắm.  Nếu gặp bác tôi sẽ khuyên bác tạm nghỉ viết đi du lịch vài năm. Paul Auster là dạng nhà văn chỉ cần đọc một câu là có thể thích cả cuốn sách (dại dột chẳng kém vì yêu một má lúm đồng tiền hay một cái răng khểnh mà cưới, không phải cưỡi, nguyên một người phụ nữ), chẳng hạn câu đầu tiên trong The Brooklyn Follies: “Tôi đang tìm một nơi yên tĩnh để chết và người ta giới thiệu Brooklyn với tôi”. Hình như vậy, dịch theo trí nhớ.  Bạn nào đang mượn cuốn này của tôi trả mau! Murakami, tôi biết ở đây có mấy bác chê Murakami sến, tôi cũng công nhận bác ấy có sến nhưng tôi vẫn thích bác ấy vì tôi cũng sến. Văn Murakami chẳng khác một món nộm bắt mắt và ngon miệng, vừa có siêu thực, vừa có hậu hiện đại, thỉnh thoảng có con mèo biến mất và vài màn khẩu dâm rùng rợn, vừa thỏa mãn nhu cầu giải trí lại vừa cho ta cái cảm giác được làm trí thức. Văn thế mà không thích mới lạ.  Coetzee, tất nhiên, tôi thích cách viết hết sức gọn ghẽ và chính xác của  bác này, đặc biệt trong Disgrace và Diary of a Bad Year, chứ không phải Giữa miền đất ấy trong đó "down to earth" được dịch thành "sụp xuống đất", và càng không phải Ruồng bỏ. Pamuk, một tất nhiên không được tất nhiên lắm, mấy tiểu thuyết của bác cuốn thì ảm đạm quá cuốn thì thế kỷ mười chín quá, nhưng Istanbul tuyệt và Other Colors càng tuyệt, hic.  Ai nữa nhỉ, Hesse, thật ra chỉ thích Goldmund và Câu chuyện dòng sông. Vũ Trọng Phụng, vì trào phúng và luôn hiện đại. Nguyễn Huy Thiệp của những truyện ngắn thời ông chưa bắt đầu viết tiểu thuyết. Nguyễn Khải của Gặp gỡ cuối năm và Thời gian của người. Thuận của T mất tích và mấy chục trang trong Thang máy Sài Gòn. Đoàn Minh Phượng của Và khi tro bụi và phần nào của Mưa ở kiếp sau. Phạm Thị Hoài của Thiên sứ, Ám thị, Man Nương… Như thế cũng nhiều đấy chứ.

Đầy, nhưng như đã nói, nếu viết entry này cách đây một năm danh sách có thể khác, mà một năm sau càng khác hơn.