Coetzee phang Marai Sandor

Chủ đề đọc sách năm nay của tôi là Áo-Hung. Từ đầu năm đến giờ đã đọc Zsigmond Moricz, Peter Nadas, Antal Szerb, Joseph Roth, Thomas Bernhard mỗi người một hai cuốn. Tên mấy ông này chia sẻ điểm chung là không thể gõ đúng nếu không nhìn thật kỹ. Tên mấy ông Hung đúng ra còn có mấy dấu như dấu sắc nữa. Áo, nổi nhất ở Việt Nam ắt là Stefan Zweig, ông này được các dịch giả chiếu cố, dịch cũng gần chục cuốn rồi chứ không ít. Hung, nổi nhất là Marai Sandor, 5-6 cuốn đã dịch. Entry này là để dìm hàng Marai Sandor.:)

Thực ra, dìm hàng Marai Sandor là Coetzee chứ tôi trình nào mà dìm. Những nhận xét của Coetzee về Marai Sandor mà tôi trích dưới đây là trong bài tiểu luận Sandor Marai trong tập Inner Workings.

+ Về Những ngọn nến cháy tàn: "The book reads like a sometimes clumsy narrative transcription of a stage play."  Kiểu như xem một vở kịch, rồi chép lại lời thoại, mà chép một cách vụng về.  Trong một chỗ khác thì Coetzee nhận xét ngôn ngữ trong cuốn này là cliche - sáo mòn.

+ Về Ngọn gió thổi từ phương Tây, một tập du ký, đầu tiên Coetzee có một nhận định rất đáng chú ý về thể loại du ký: "One test of quality of travel writing is whether it offers the natives a new perpestive on themselves." Muốn biết du ký hay hay dở, thỉ coi thử nó có mang lại cho dân bản xứ mới hiểu biết mới, cái nhìn mới nào về chính họ không. Và câu tiếp theo, Coetzee nhận xét: "This is a test that Marai fails." Tại vì, những thông tin mà Marai đưa ra về Hoa Kỳ giống như là lấy từ "American newspaper" hơn là từ "personal observation", còn các bình luận của ông thì "rarely fresh or striking". Thiệt là hiểm. Cho nên du ký luôn là thể loại dễ viết mà khó hay, viết thì phải có quan sát cá nhân chớ đừng có chép từ báo, Google, hay cẩm nang du lịch. Còn bình luận, phải ráng nghĩ ra bình luận nào mới mẻ; mà nghĩ ra cái mới mẻ có bao giờ dễ đâu.

+ Bây giờ sang cuốn tiểu thuyết tự sự Lời bộc bạch của một thị dân. Đây là những từ mà Coetzee dành cho cuốn này: "episodic and lacking in drama". Episodic từ episode mà ra, ở đây chắc là ngắt quãng, lởm chởm. Lacking in drama: thiếu kịch tính. Thiệt ra là hồi ký thì cũng khó mà có nhiều kịch tính, trừ phi cuộc đời của người kể phải rất nhiều cao ốc công viên. Nhưng nhận xét tiếp mới đau: " it is short on observation and superficial it its judgements". Hỡi ôi, quan sát thì ít ỏi, mà phán xét thì hời hợt.

+ Về cuốn Casanova ở Bolzano, Coetzee nhận xét: "... like Embers, [it] reveals an author more at home in the theatre of the nineteenth century than in the novel." - Cũng giống như Những ngọn nến cháy tàn, cuốn này cho thấy một ông tác giả thoải mái hơn trong nhà hát thế kỷ mười chín hơn là trong cuốn tiểu thuyết!

+ Và đây là đòn chốt hạ cho Marai Sandor: ".. His conception of the novel form was nevertheless old-fashioned, his grasp of its potentialities limited, and his achivements in the medium consequently slight." Câu này khỏi dịch cho đỡ phũ!

Thóc mách quần hồng

Sáng  ra khỏi nhà, xin phép vợ cho  đi thóc mách quần hồng. (Bác nào chưa biết thóc mách quần hồng là chi, có thể mở trang 12 cuốn Hiệp sĩ không hiện hữu ra tham khảo.) Kết quả không thóc mách được quần hồng nào, chỉ toàn thóc mách chuyện /sách/, bán được mấy cuốn sách, mua được mấy cuốn sách. Toàn sách với sách.  Trong số mấy cuốn mới rinh về có Lời bộc bạch của một thị dân. Tên tuổi của Marai Sandor là một bảo chứng  cho cuốn sách, nhưng kể cả không thích hay không đọc được Marai Sandor đi chăng nữa, không thể không phải lòng cái bìa - một trong những bìa sách đẹp nhất Nhã Nam từng có. Đây là loại sách vì một cái bìa mà  ta có thể mua nguyên cả một cuốn sách. Tại sao không chứ, khi người ta có thể vì  một lúm đồng tiền mà cưới nguyên một cô vợ. Tuy vậy, mọi so sánh chỉ  có tính chất tương đối, vì có thể mua rất nhiều sách về chất quanh nhà, chứ không thể làm như thế với vợ.

Nói về mua sách, sáng nay có một bạn tỏ ra ngại ngần khi chưa thể thanh toán hết số sách mình đang có. Tất nhiên ấy là một ngại ngần chính đáng. Cách đây năm năm, tôi cũng mang một tâm thế y như vậy, và, để cho sang trọng, có thể nói, y như Walter Benjamin. Trong bài “Unpacking My Library”, Benjamin kể chuyện nhiều năm trời, kệ sách của ông mỗi năm chỉ dày thêm độ vài inch, vì  ông không cho phép thêm vào đó bất cứ một cuốn sách nào chưa được  ông xác nhận “Đã đọc.”  Kệ sách khi đó, với ông, chỉ là kho chứa những cuốn sách đã đọc rồi. Nhưng một ngày đẹp trời, sau khi đi uống cà phê ở Nhã Nam Thư hùng quán về, ông/bà bỗng nhận ra mua sách và đọc sách  không nhất thiết là hai việc liên quan khăng khít với nhau.  Người ta có thể mua một cuốn sách chỉ vì cái bìa, vì muốn trọn bộ tác giả, vì nếu không mua bây giờ có thể ngày mai không còn để mua (trường hợp cuốn Em làm ơn mua đi được không là một ví dụ điển hình), vì một chữ ký thiếu nét, hay cũng có thể, chỉ vì cuốn sách xếp nhầm trang.  Đến lúc đó, như Benjamin đã nói, người ta đã từ chỗ vẩn vơ trên những ngõ hẽm tiến ra đại lộ tích lũy sách.

Và, trong một thời đại khi cơn mưa cũng khước từ sự độc tài, đọc sách không nhất thiết là việc chăm chú đọc từ bìa một đến bìa bốn cuốn sách, không bỏ qua cả một dấu chấm phẩy.  Trong một số trường hợp,  đọc một cuốn sách có thể, và chỉ nên là, đọc tất cả các dấu chấm phẩy trong cuốn sách ấy.  Đọc theo chiều dọc, đã đành, nhưng hãy thử các phương cách khác: Đọc từ sau ra trước, chỉ đọc các chương lẻ, chỉ đọc các cụm từ viết hoa hoặc in nghiêng, đọc năm cuốn sách cùng một lúc, đọc như tra từ điển, đọc như nghịch mạng internet, chỉ đọc những chương viết về các hòn đảo của nước Lào, chỉ đọc nửa trên của các trang, chỉ đọc nửa dưới của các trang, chỉ đọc phần chú thích, chỉ đọc những chỗ tác giả trích dẫn người khác, không đọc gì  khác ngoại trừ gáy sách… Chớ nên giới hạn mình ở bất cứ một khả năng nào. 

Ứng xử với sách dở

Có một bạn băn khoăn rằng đọc một cuốn sách vài chục trang thấy dở thì nên làm gì, bỏ đi cho đỡ tốn thời gian, hay đọc tiếp và mong chờ thấy được điều gì đó hay ho trong cuốn sách, kiểu như biết đâu thấy ánh sáng cuối đường hầm, hay ít ra đọc cho biết nó dở thế nào để còn chê?

Về chuyện này thì chẳng ai khuyên ai được vì rốt cuộc ứng xử với một cuốn sách dở như thế nào là tùy lựa chọn của mỗi người. Có phải Auschwitz đâu mà không có quyền lựa chọn?

Trong Bốn mùa, Trời và đất, có một đoạn Marái Sándor kể đại ý  rằng ông rất khoan khoái vứt một cuốn sách đi sau khi đọc mỗi một câu.  Và ông nghĩ những cuốn sách không được đọc xứng đáng với số phận của nó. Lẽ dĩ nhiên ta cũng có thể từ chối đọc một cuốn sách có quá nhiều dấu chấm than, hoặc quá thiếu dấu chấm.

Ngày xưa còn trẻ, tôi từng cảm thấy rất áy náy nếu đọc không xong một cuốn sách. Ngày nay, khi trẻ hơn ngày xưa nhiều, tôi bớt áy náy khi khám phá ra rằng những nhà văn lớn - những nguời đọc rất nhiều sách và cũng có rất nhiều sách để đọc - cũng là những người thường xuyên vứt sách đọc dở chừng vào xó nhà.  Huống hồ tôi không phải nhà văn.

Rốt cuộc là có quá nhiều sách trên đời, trong đó có nhiều sách hay và rất rất nhiều sách dở, cho nên xét về tỷ lệ thì nếu ta bỏ qua một cuốn sách sau vài trang đọc, có đến chín chín phần trăm thậm chí hơn đó là một cuốn sách dở và do đó ta không phải hối tiếc gì.  Thế giới quả nhiên rộng lớn và đúng là có rất nhiều việc phải làm mà.  Chẳng hạn thay vì đọc một cuốn sách dở ta hãy đi uống sữa.

[Entry này được viết dưới sự tài trợ của Vinamilk, Cô gái Hà Lan và Hiệp hội Các bà mẹ cho con bú Việt Nam]

Đọc

"Đọc thôi không đủ.  Đọc lại  - theo các chuyên gia - là quan trọng nhất.

Và cần đọc lại, không chỉ những cuốn sách mà ký ức về nó mờ nhạt dần hoặc lần đọc đầu tiên chúng ta không hiểu kỹ: phải đọc lại cả câu, danh từ, tính từ nhằm xác định một điều gì đó vĩnh viễn trong cuốn sách.  Một cuốn sách muốn gì?  Muốn được hiểu đúng.  Điều đó diễn ra từ từ, chậm rãi và phức tạp gần như trong cuộc đời.  Các cặp vợ chồng có khi mất hàng chục năm để người nọ làm người kia hiểu rõ mình.  Sách vở cũng là những người quen thân khó nắm bắt như thế.

Đọc theo danh mục, theo mốt hay theo truyền thống chưa đủ, phải tìm đến sách theo cảm giác, cuốn sách có thể nói - với chúng ta, trực tiếp - một điều gì đó.  Phải đọc thường xuyên, như người ta thường ăn, ngủ, yêu đương và hít thở vậy.  Những cuốn sách, cũng như con người, chúng chỉ trao gửi cho bạn những bí mật, sự tin cậy của chúng khi bạn cũng trao hết mình cho chúng.

Tôi không muốn viết sách kiểu khác, chỉ viết những cuốn thuộc sở hữu của mình.  Làm chủ tư tưởng và kiến thức có trong cuốn sách chưa đủ.  Hãy làm chủ toàn bộ cuốn sách, như một túi càn khôn của ý tưởng - vô điều kiện, như người ta khao khát một người tình".

------------

Trên đây là một đoạn của Márai Sándor trong tập tản văn Bốn mùa, trời và đất (Giáp Văn Chung dịch) do Nhã Nam mới xuất bản.  Tôi chỉ mới đọc một phần cuốn này, nhưng tôi biết tôi sẽ yêu nó ngang tầm với Other Colors của Orhan Pamuk.  Vì thế, xin nồng nhiệt giới thiệu người yêu mới nhất của tôi với các bạn.:)

+  Cuốn Chế độ dân chủ - Nhà nước và xã hội của hai tác giả Nga N.M Voskresenskaia và N.B. Davletshina (NXB Tri Thức - Phạm Nguyên Trường dịch) là một cuốn dễ đọc và nên đọc đối với những ai quan tâm đến, ừm, nhà nước và xã hội.  Khác với những tác phẩm kinh điển được NXB Tri Thức giới thiệu trong Tủ sách Tinh hoa, cuốn này thuộc Tủ sách Dẫn nhập nên văn chương không quá mức uyên áo, khó hiểu.  Nó là  một cuốn sách được soạn như là một cuốn sách giáo khoa cho người dân Nga, và dĩ nhiên tầm hữu ích của nó không giới hạn cho người dân Nga.   Chỉ với 240 trang khổ nhỏ, in đẹp, bạn hoàn toàn có thể đọc xong nó chỉ trong vòng hai tiếng đồng hồ.  Rất thích hợp với những ai muốn tìm hiểu, tìm hiểu, tìm hiểu, mà ngại sách dày!   Rất cảm ơn dịch giả Phạm Nguyên Trường (cũng là người dịch Đường về nô lệ) và NXB Tri Thức đã giới thiệu cuốn này ở Việt Nam.

-----------
Cập nhật 1/10:


Đoạn văn trên được bác Trương Đức dịch như sau.  Xin chép lại để các bạn cùng tham khảo:




"Đọc, không đủ. Đọc lại – theo tất cả những nhà tư vấn – quan trọng hơn. Và đọc lại, không chỉ riêng những cuốn sách, mà ký ức về chúng đang phai mờ, hay, chúng ta đã không hiểu hết khi đọc lần đầu: mà cả những câu văn, danh từ, động từ và cả chỉ dẫn nữa, những cái xác định một cách cốt tử điều gì đấy trong cuốn sách. Một cuốn sách muốn gì? Nó muốn phải hiểu được nó. Nhưng điều này xảy ra chậm chạp, chậm chạp và rắc rối gần giống như trong cuộc sống vậy. Đối với những cặp vợ chồng, đôi khi họ cần một khoảng thời gian là vài ba chục năm thì người này cuối cùng mới làm kẻ kia hiểu mình được. Sách cũng là người quen biết không dễ nắm bắt như thế. Đọc theo sưu tập, theo mốt, hay theo truyền thống, là thiếu sót; dựa theo bản năng, chúng ta cần tìm đến cuốn sách, cái cuốn sách mà nó có thể nói điều gì đó một cách trực tiếp với chúng ta. Nên thường xuyên đọc, như con người ta thường xuyên ngủ, thường xuyên ăn, thường xuyên yêu và hít thở. Sách, giống như con người vậy, chỉ dâng hiến bí mật, tin cậy của nó cho ta, khi mà ta cũng trao gởi bản thân mình cho sách. Ta không thích đọc những cuốn sách loại khác, chỉ những loại là sở hữu của ta. Chiếm lĩnh được ý nghĩ, kiến thức có trong sách, chưa đủ. Mà, – một cách không khoan nhượng, như con người ta thèm muốn người tình – phải là của ta cả bản thân cuốn sách nữa, cái bồ đựng bụi tư duy trần gian này"